Za oknem jesień, deszcze, wiatry... Nie ma to, jak zaszyć się z kubkiem herbaty i posłuchać kojącej muzyki.
Jest taki głos w Szwecji, który działa na mnie wyjątkowo uspokajająco. Jest to głos damski i należy do pani o takim wyglądzie:
Jak na stereotypową Szwedkę przystało, Lisa Ekdahl (bo tak się nazywa bohaterka dzisiejszego wpisu) jest blondynką. Urodzona w 1971 roku piosenkarka debiutancki album – nazwany, zgodnie ze starą szkołą, po prostu Lisa Ekdahl– wydała w wieku 23 lat (!) i niektóre piosenki na nim umieszczone nieomal natychmiast weszły do kanonu szwedzkiej muzyki popularnej. O, na przykład taka, o tym, by ujawniać swą miłość:
Albo też taka, o nieprzewidywalności ludzkich losów:
Płyta trafiła w gusta zamorskiej publiczności – tuż po premierze artystce przyznano nagrodę szwedzkiego przemysłu muzycznego (taki lokalny Fryderyk) o jakże oryginalnej nazwie: Grammis.
Po takim przytupie kariera Lisy nabrała rozmachu na skalę europejską. Kolejny album –When Did You Leave Heaven z 1995 roku – zawiera utwory nawiązujące do złotych lat jazzu:
Jednakże, nie samą angielszczyzną człowiek żyje. Kolejne wydawnictwo, Med kroppen mot jorden, ugruntowało należne artystce miejsce na szwedzkich półkach z płytami. A znalazły się na nim chociażby takie utwory, jak ten o kamieniu w sercu:
Albo taki, o damsko-męskich przepychankach w związku:
Pani Ekdahl nie zasypia gruszek w popiele: co rok, to nowy album – i to wcale nie gorszy od poprzedniego. Oto próbka z płyty Bortom det blå z 1997 roku. Wpierw – o tym, że wielu z nas mówi o niebie, ale niewielu rozumie wieczność:
Albo też piosenka o – dla odmiany – problemach w związku:
Cóż – to może jeszcze z tej płyty prośba kobiety o przebaczenie z powodu jej własnej zdrady:
Ostatnia płyta artystki z XX wieku, Back to Earth, po raz kolejny ukazuje Lisę śpiewającą po angielsku:
Czasami nawet niekoniecznie swoje kompozycje:
Z kolei nowe tysiąclecie zostało przez artystkę przywitaną albumem z bossanovą. Oto dwie próbki:
Na pierwszą dekadę XXI wieku przypadają trzy studyjne płyty Lisy Ekdahl. Za przykład nowszej twórczości niech posłużą poniższe kompozycje:
Artystka mieszkała ponadto przez pewien czas w Nowym Jorku, po czym w 2009 roku wróciła na ojczyzny łono i nagrała dwie płyty: studyjną Give Me That Slow Knowing Smile oraz koncertówkę nie byle skąd, bo z paryskiej Olympii. Oto małe co nieco z najnowszych utworów Lisy Ekdahl:
A na pożegnanie – utwór o jesieni. Smutny, ale też aura za oknem zdecydowanie barowa. W tekście podmiot liryczny porównuje kończącą się miłość do odchodzącego lata i nadchodzącej jesieni:
Od końca XIX wieku wartości mieszczańskie przedostawały się do innych warstw społecznych i zaczęły być postrzegane jako najatrakcyjniejsze. Stąd też sfera żywieniowa również przeszła istotną metamorfozę.
Jaki wpływ miały zmiany na julbord? Całkiem istotny, niewątpliwie. Stare przedświąteczne stoły wyczyszczono i przewietrzono, zostawiając jedynie lutfiska, dopp i grytan oraz wędliny. Puste miejsce zapełniono innymi potrawami. Dziś na szwedzkich julbordach znaleźć można chociażby takie cudeńka:
Julskinka (szynka świąteczna) – gotowana lub pieczona szynka w marynacie z musztardy, podawana zazwyczaj z kilkoma rodzajami świeżej musztardy do wyboru; to właśnie po jej obgotowaniu uzyskuje się wywar do dopp i grytan:
Prinskorv (kiełbaski księcia) – małe paróweczki, zazwyczaj gotowane bądź pieczone, podawane z, jakżeby inaczej, różnymi rodzajami musztardy:
Gravlax – łosoś marynowany kilka dni w specjalnej mieszaninie soli i cukru, bardzo często podawany z koperkiem jako akcentem smakowym:
Inlagd sill– marynowany śledź; może występować na mnóstwo sposobów: a to pod znanymi nam postaciami, jak np. w pomidorach czy cebuli, ale też w wersjach nieco bardziej egzotycznych, jak np. z musztardą, czarną porzeczką, rokitnikiem, sherry, wódką i limonką itd. Poniżej – wariant świąteczny (anyż, cynamon, przyprawa piernikowa):
Sałatka buraczana (buraki, majonez, musztarda):
Janssons frestelse (Pokusa Janssona) – zapiekanka z ziemniaków, cebuli i anchois. Ziemniaki i cebulę należy obrać, a następnie pokroić – ziemniaki na słupki, a cebulę na kółka. Formę do pieczenia wysmarować masłem i umieścić w niej ziemniaki, cebulę i anchois tak, by na wierzchu naczynia znajdowały się wyłącznie ziemniaki. Całość polać mieszaniną mleka i śmietany, po czym piec godzinę w temperaturze 225 stopni. Efekt jest następujący:
Köttbullar (kuleczki mięsne) – kotleciki z mięsa mielonego (takie małe pulpety). Obecnie całoroczny faworyt szwedzkich stołów, a w skład julbordów wchodzi od lat 70-tych XX wieku. Całkiem niedługo.
Ris a la Malta (dosł. ryż maltański) – deser, którego nazwa zdaje się być zniekształconą wersją duńskiego risalamande, czyli ryżu z migdałami (trop maltański jest zatem mylący). Budyń ryżowy miesza się z bitą śmietaną, cukrem białym i cukrem waniliowym. Często w charakterze dekoracji dodaje się korę cynamonu i owoc, np. mandarynkę czy truskawkę:
Julbord to, jednakowoż, nie tylko jedzenie. Również przedświąteczne napoje zasługują na uwagę. Konkretnie – jeden napój.
